Nguyễn Bính, nhà thơ của thôn quê, một lòng hoài niệm quá khứ, níu giữ những nét đẹp dân gian ngay trong từng câu thơ của mình. Cùng với tấm lòng sắc son với truyền thống dân tộc, nỗi trở trăn và nuối tiếc cho một thời đã qua, những tác phẩm của ông vừa là nỗ lực níu giữ những chuẩn mực truyền thống, vừa là tiếng thở dài cho một thời đã qua không thể quay đầu lại. Bởi vậy, giọng văn đậm chất ca dao dân ca, mộc mạc giản dị chính là phong cách của ông. Nguyễn Bính đã tìm một lối đi riêng, trở về với văn hóa dân gian, với những câu hát cửa đình, rặng mồng tơi, bến đò, cây đa, bến nước…Cái tôi chân quê hóa thân vào những người nhà quê, viết về nỗi niềm, dở dang lỡ làng của họ. Phong vị dân gian ướp vào từng ngôn từ.
Bạn đang đọc: Phong vị dân gian trong các tác phẩm của Nguyễn Bính
Thể thơ
Chất dân gian trong thơ Nguyễn Bính trước hết được thể hiện ở thể thơ ông sử dụng để viết, đó là thể thơ lục bát. Đây là thể thơ truyền thống, được sử dụng rất nhiều trong ca dao, thích hợp cho những lời tâm sự, bộc bạch. Bản thân thể thơ đã mang trong mình kết tinh vẻ đẹp của một thế hệ đi trước, có thể nói là thể thơ sinh ra từ đồng ruộng, mồ hôi, và nước mắt của người dân lao động nên rất đỗi gần gũi. Ta đã từng nghe trong những lời ru:
Ru con, con ngủ cho say
Để u dệt vải cho thầy nhuộm nâu
Cắt quần cắt áo u khâu
Để thầy con mặc dãi dầu mùa chiêm.
Ta đã từng thấy trong những lời tình tự:
Sợ đời nước mắt soi gương.
Càng yêu nhau đắm càng thương nhớ nhiều – Ca dao
Nay, khi các nhà thơ đang bận bịu đi tìm cái mới, ta lại thấy thể thơ quen thuộc này trong tác phẩm của Nguyễn Bính:
Em ơi! Em ở lại nhà
Vườn dâu em đốn, mẹ già em thương
Mẹ già một nắng hai sương
Chị đi một bước trăm đường xót xa
Cách ngắt nhịp 2/2/2 ở câu lục và 4/4 ở câu bát khiến cho bài thơ càng giàu tính nhạc, uyển chuyển trong từng câu thơ, đồng thời thể hiện được tính chân thực của nỗi nhớ da diết. Thể thơ lục bát gần gũi, song không lạc hậu, lại truyền tải rất tốt thông điệp của tác giả.
Xem thêm: List 10 tác phẩm văn học Việt Nam hay nhất hiện nay
Giọng thơ và ngôn ngữ thơ Nguyễn Bính
Giọng thơ của Nguyễn Bính cũng mang đậm hương vị của dân gian, Hoài Thanh đã từng có những nhận xét: “Nhà thơ đã gọi dậy cái hồn buồn của Ðông Á,…đã khơi lại cái mạch sầu mấy nghìn năm vẫn ngấm ngầm trong cõi đất này”. Giọng thơ của Nguyễn Bính gói gọn trong hai chữ chân quê. Nếu như thơ Xuân Diệu mới lạ trong màu sắc phương Tây , Hàn Mặc Tử siêu thực trong thơ Điên… Nguyễn Bính lại tinh ròng trong chất ca dao. Tầng sâu nhất của thơ Nguyễn Bính không chỉ là hồn dân tộc, mà còn là “giọng nói của toàn nhân loại thức dậy” qua giọng nói của một con người, một cá nhân. Nói cách khác, thơ Nguyễn Bính “dường như nói bằng hàng nghìn giọng, mê đắm và thuyết phục, nó nâng cái mô tả từ chỗ ngắn ngủi một lần và tạm thời lên chỗ tồn tại muôn đời”.
Cái giọng thơ chân chất, mang hơi hướng kể chuyện tâm sự trở thành đặc trưng của thơ ông:
Quê tôi có gió bốn mùa
Có giăng giữa tháng, có chùa quanh năm.
Chuông hôm, gió sớm, giăng rằm:
Chỉ thanh đạm thế, âm thầm thế thôi.
Hay
Cô hái mơ ơi!
Chả giả lời nhau lấy một lời
Cứ lặng rồi đi, rồi khuất bóng
Rừng mơ hiu hắt lá mơ rơi…
Dung dị nhưng đủ tính nghệ thuật, làm dậy lên một truyền thống dân tộc ngỡ đã bỏ quên rất lâu. Giọng thơ của Nguyễn Bính như những lời tâm tình thủ thỉ mộc mạc giữa người với người. Cách nói xa xăm, giàu tính nghệ thuật, lại đa sức gợi, mỗi bài thơ tựa như một bài hát dân ca, hoàn toàn vượt xa địa hạt của thơ ca.
Ngônngữ thơ cũng được kế thừa từ ca dao dân ca khi nhà thơ thường xuyên sử dụng các biện pháp tu từ thường xuyên được sử dụng trong ca dao như điệp ngữ, so sánh, ẩn dụ…
Nào đâu cái yếm lụa sồi?
Cái dây lưng đũi nhuộm hồi sang xuân?
Nào đâu cái áo tứ thân?
Cái khăn mỏ quạ, cái quần nái đen?
(Chân quê)
Trong thơ Nguyễn Bính xuất hiện rất nhiều những hình ảnh trong ca dao. Ví dụ trong Tương Tư, nhà thơ có viết:
Thôn Đoài ngồi nhớ thôn đông
Một người chín nhớ mười mong một người
Trong ca dao cũng có câu:
Làm trai cho đáng lên trai
Xuống đông, đông tĩnh; lên đoài, đoài tan
Vậy cho nên có thể nói, hồn thơ của Nguyễn Bính là một hồn chân quê, một lòng đi về với đất với người.
Tìm hiểu thêm: Các tác giả tác phẩm nổi bật trong phong trào thơ mới
>>>>>Xem thêm: Những chi tiết đắt giá trong Vợ chồng A Phủ
Xem thêm: Những tiểu thuyết ngôn tình hay nhất nên đọc
Đề tài trong thơ Nguyễn Bính
Đây có thể nói là phương diện thể hiện rõ nhất chất dân gian trong thơ Nguyễn Bính. Vào thời điểm đang có sự cách tân mạnh mẽ trên văn đàn Việt Nam, các nhà thơ, nhà văn đang kêu gào phá bỏ rào cản để cái tôi được cất tiếng sau hàng nghìn năm bị kìm hãm: “Ðời chúng ta nằm trong vòng chữ tôi. Mất bề rộng, ta đi tìm bề sâu. Nhưng càng đi sâu, càng lạnh. Ta thoát lên tiên cùng Thế Lữ, ta phiêu lưu trong trường tình cùng Lưu Trọng Lư, ta điên cuồng với Hàn Mặc Tử, Chế Lan Viên, ta đắm say cùng Xuân Diệu. Nhưng động tiên đã khép, tình yêu không bền, điên cuồng rồi tỉnh, say đắm vẫn bơ vơ. Ta ngơ ngẩn buồn trở về hồn ta cùng Huy Cận.” – Hoài Thanh. Ấy vậy mà khi các nhà thơ đang mạnh mẽ tìm đến những đề tài mới lạ, khuôn từ phá cách, Nguyễn Bính lại nhất quyết chọn cho mình những đề tài gần gũi với cuộc sống thường nhật. Đó chính là tình yêu đôi lứa:
Nhà em có một giàn giầu
Nhà anh có một hàng cau liên phòng
Thôn Đoài thì nhớ thôn Đông
Cau thôn Đoài nhớ giầu không thôn nào?– Tương Tư
Tình yêu lứa đôi là đề tài quá quen thuộc trong ca dao Việt Nam, những câu ca dao, câu hát dân ca như những lời tình tự giữa trai gái yêu nhau, nhẹ nhàng và e lệ:
Cô kia cắt cỏ một mình,
Cho anh cắt với chung tình làm đôi.
Cô còn cắt nữa hay thôi,
Cho anh cắt với làm đôi vợ chồng. – Ca dao
Cách nói vòng vo, song lại thể hiện rất rõ sự e lệ của con người khi yêu, Nguyễn Bính đã khai thác rất tốt đề tài này. Đúng như nhà thơ Vũ Quần Phương nhận xét: “Ngòi bút Nguyễn Bính có biệt tài diễn tả những mối tình quê thơ và mộng”. Ta bắt gặp trong thơ ông những mối tình trong sáng của trai, gái nơi thôn quê nảy nở từ những ngày hội xuân, những đêm hát chèo, những sinh hoạt đời thường với rất nhiều cung bậc cảm xúc. Đặc biệt, nỗi nhớ là cung bậc cảm xúc được nhà thơ khắc họa thành công nhất, không điên cuồng song đủ da diết cho một tình yêu chân thành.
Nhà thơ viết rất nhiều về đời sống thôn quê, Nhà phê bình văn học Hoài Thanh đã thật chí lý khi cho rằng: “Nguyễn Bính đã đánh thức người nhà quê vẫn ẩn náu trong lòng ta”. Người đọc mọi lứa tuổi thuộc thơ Nguyễn Bính, bởi nhiều câu thơ của ông không chỉ gợi được cảnh quê mà còn diễn tả chân thành và xúc động hồn quê bình dị mà thiêng liêng, sâu nặng:
Trên đường cát mịn một đôi cô
Yếm đỏ, khăn thâm trẩy hội chùa
Gậy trúc dắt bà già tóc bạc
Tay lần tràng hạt, miệng nam mô
Những phong tục tập quán được đưa vào thơ rất khéo léo, khiến người đọc không có cảm giác tù túng chật hẹp trong khuôn phép, lại cảm thấy yêu hơn vùng thôn quê bình dị.
Nhưng cái hay nhất ở Nguyễn Bính, là ở trong thơ ông luôn phảng phất một nỗi buồn tiếc nuối, đó chính là tiếng thở dài hiu hắt khi chứng kiến sự lụi tàn của văn hóa dân gian, dòng người bỏ lại thôn quê yên bình để đi đến ánh sáng phồn hoa đô thị. Đây là đề tài rất mới trong văn học Việt Nam thời đó, viết về những nghĩ suy trước sự đổi thay của văn hóa. Ta nghe trong Nguyễn Bính tiếng ngậm ngùi:
Hoa chanh nở giữa vườn chanh
Thầy u mình với chúng mình chân quê
Hôm qua em đi tỉnh về
Hương đồng gió nội bay đi ít nhiều- (Chân Quê)
Nhà thơ bất lực trước sự đổi thay của con người, chỉ đành thở dài mà than trách:
Không còn ai ở lại nhà
Hỏi còn ai nữa? để hoa đầy vườn
Trăng đầy ngõ, gió đầy thôn
Anh về quê cũ có buồn không anh?.
Nguyễn Bính không dùng chữ trừu tượng hay cầu kỳ để viết nên những vần thơ để đờị Ông cũng không không dùng những triết lý cao siêu để nói lên những điều hiển nhiên trong cuộc sống.
Thơ Nguyễn Bính có cái tôi bình dị, viết về nông thôn, đến nỗi người đời gọi ông bằng một cái tên đặc biệt “thi sĩ chân quê”. Cái tôi gần gũi, mộc mạc, đi vào đời sống của những người nông dân, tình yêu trong thơ được thể hiện qua những vần thơ dịu dàng, đậm đà bản sắc dân tộc, đôi khi kết hợp một chút phá cách mới lạ của “cái yêu mới mẻ, hiện đại” của phương Tây, đã làm cho ông sống mãi trong lòng những người yêu thơ tình, ghi dấu mãi vào kho tàng thi ca dân tộc một nhà thơ tài hoa, lãng tử.
Thảo Nguyên
