Đất nước tôi thon thả giọt đàn bầu
Bạn đang đọc: Hoàn cảnh ra đời bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi
Nghe dịu nỗi đau của mẹ
Ba lần tiễn con đi, hai lần khóc thầm lặng lẽ
Các anh không về mình mẹ lặng yên
Có thể nói hình tượng đất nước là một trong những niềm cảm hứng bất tận của thi ca Việt Nam, đó là cội nguồn của văn học. Viết về đất nước có rất nhiều các tác giả, song nổi bật nhất có thể kể đến Nguyễn Đình Thi. Cách ông viết về đất nước khiến bất cứ độc giả nào cũng phải động lòng. Bài thơ Đất nước là một trong những tác phẩm hay nhất viết về đề tài đất nước, có hoàn cảnh ra đời cũng rất đặc biệt.
Tìm hiểu thêm: Đôi mắt – Tác phẩm đánh dấu sự chuyển biến về phong cách của Nam Cao
>>>>>Xem thêm: Khác máu tanh lòng nghĩa là gì?
Hoàn cảnh ra đời bài thơ Đất nước
Tác phẩm viết trong khoảng thời gian từ 1948 đến 1955. Bài thơ là sự tổng hợp của những sáng tác Sáng mát trong như sáng năm xưa (1948), Đêm mít tinh (1949) và Đất nước (1955). Đây là thời gian ông trải nghiệm, trưởng thành cùng Đất Nước trong kháng chiến chống Pháp lần 2.
Đêm 19.12.1946, thực hiện quyết định của Trung ương Đảng, tiếng súng giết giặc của Hà Nội và các thành phố có quân Pháp chiếm đóng đã nhất loạt phát nổ, mở đầu cho cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp. Cuộc chiến đấu 57 ngày đêm ở Thủ đô và Liên khu 1 đã thắng lợi (tiêu diệt và bắt sống hơn 2.000 tên địch, phá huỷ 22 xe tăng và xe thiết giáp, 31 xe vận tải, bắn rơi 1 máy bay và bắn hỏng 7 chiếc khác, bắn chìm 2 ca nô); đêm 17.2.1947, trước sự bất ngờ của địch, Trung đoàn Thủ đô tiến hành cuộc rút quân bí mật, quả cảm vượt sông Hồng và sông Đuống ra vùng tự do thuộc tỉnh Phúc Yên một cách an toàn. Để lại “Hà Nội cháy khói lửa ngợp trời”, cùng với những người đồng chí, chàng thanh niên trí thức trẻ Nguyễn Đình Thi hăm hở bước vào cuộc kháng chiến thần thánh của dân tộc. Nhưng nỗi nhớ về Hà Nội dường như vẫn luôn luôn da diết.
Một số bài thơ của Nguyễn Đình Thi được ra đời trong tình huống như vậy và đã từng trở thành một “hiện tượng”, một chủ đề tranh luận thú vị và bổ ích về thơ tại chiến khu Việt Bắc. Cuộc tranh luận này nằm trong khuôn khổ Hội nghị tranh luận văn nghệ của Hội văn nghệ Việt Nam với một quy mô lớn, thu hút nhiều cây bút tiêu biểu thuộc nhiều thế hệ trong và ngoài quân đội. Chùm bài đăng trong tạp chí Văn nghệ số 6.1948 gồm: Không nói, Sáng mát trong như sáng năm xưa, Đường núi; và bài Đêm mít tinh (đăng trong tạp chí Văn nghệ số mùa xuân 1949). Đây đều là những bài thơ mà tác giả đã lấy để làm thi liệu cho bài thơ “Đất nước” được viết trong khoảng thời gian sau.
Cuộc kháng chiến ngày càng gian khổ, quyết liệt. Nguyễn Đình Thi cùng với nhiều văn nghệ sĩ khác đã đi cùng bộ đội tham gia các chiến dịch ở đường số 4, Trung du, Hòa Bình v.v… Cuối 1954, sau chiến dịch Điện Biên Phủ toàn thắng, tác giả của “Sáng mát trong như sáng năm xưa” và “Đêm mít tinh” về điều trị bệnh ở một xóm ven bờ sông Cầu (thuộc huyện Đồng Hỷ, Thái Nguyên). Tại đây, Nguyễn Đình Thi sau quá trình 7 – 8 năm ròng rã – nay mới có điều kiện viết tiếp tác phẩm đã được thai nghén rất lâu của mình là bài thơ “Đất nước”.
Bài thơ “Đất nước” được hình thành trong một quãng thời gian dài: hầu như suốt cuộc kháng chiến chống Pháp (1948-1955) bài thơ đã miêu tả một không gian rộng lớn toàn đất nước. Lần đầu tiên bài thơ được đưa vào tập “…Chiến sĩ”(1958). Bài thơ được tổng hợp từ một số bài thơ khác: “Sáng mát trong như sáng năm xưa”(1948), “Đêm mít tinh”(1949). Đây là bài thơ nổi tiếng của Nguyễn Đình Thi nói riêng và thơ kháng chiến chống Pháp nói chung. Bài thơ mang rõ phong cách của Nguyễn Đình Thi. Chủ đề bao trùm của bài thơ “Đất nước” là lòng yêu nước nồng nàn, tha thiết, ý thức độc lập tự chủ, lòng tự hàovề đất nước và nhân dân anh hùng từ trong đau thương nô lệ, dưới sự lãnh đạo của Đảng đã quật khởi vùng lên chiến thắng huy hoàng. Hoàn cảnh sáng tác ấy giúp Nguyễn Đình Thi, một nhà thơ có hồn thơ suy tư sâu lắng và dạt dào cảm xúc, tạo dựng lên được một bức chân dung đất nước thật nên thơ, nên họa mang tính chất khai quật, vừa có tính chiều sâu truyềnthống, vừa có tầm cao thời đại: có sức quật khởi mãnh liệt dưới sự lãnh đạo củaĐảng
Có thể nói mặc dù quá trình viết bị đứt đoạn liên tục, song thời gian viết dài đã vô tình tạo nên chiều sâu của tác phẩm. Trải dài suốt quá trình chống Pháp, bài thơ mang đậm sự trải nghiệm của tác giả, đầy đủ đắng cay ngọt bùi. Chính hoàn cảnh sáng tác đặc biệt đã giúp bài thơ mang đậm hồn của Đất nước. Vừa thể hiện được nỗi đau của nhân dân, lại làm nổi bật được niềm tự hào của dân tộc. Thi phẩm được viết từ sự tổng hợp nâng cao các mảng sáng tác trong những thời điểm khác nhau nhưng người đọc không hề nhận thấy dấu vết của sự chắp vá, lắp ghép mà cảm nhận được mạch thống nhất bởi tác giả viết bằng cảm xúc nhất quán về đất nước, con người Việt Nam.
Thảo Nguyên
